Het begin
In 1517 hing Maarten Luther zijn 95 uitspraken op de deur van de slotkapel van Wittenberg in Duitsland. Dat was het begin van “de Hervorming” of “de Reformatie”. Deze uitspraken waren gericht tegen de Rooms katholieke kerk en de manier waarop die omging met de Bijbelse regels in het dagelijks leven. Ook vond hij, dat die kerk gelovigen misbruikte om zichzelf te verrijken.
Invloed vanuit Duitsland
Na 1520 kreeg de “Protestantse leer” van Calvijn, een andere hervormer, grote invloed in het gebied rond Emden. Door de contacten vanuit Westerwolde met dat gebied, waren ook hier wel predikanten die open stonden voor die nieuwe geloofsleer.
Dwang vanuit Holland
In 1593 werd Westerwolde, net als de stad Groningen en de Ommelanden, veroverd door het leger van de “Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden”. Een jaar later moesten alle kerken in het gebied “Gereformeerd” worden. Zes van de zeven pastoors van Westerwolde en ook de prior van het klooster in Ter Apel gingen over naar de “Nederduitse Gereformeerde Kerk”. Ze moesten daarvoor wel eerst “examen” doen. Overigens werd die naam “Nederduitse Gereformeerde Kerk” in 1816 veranderd in “Nederlandse Hervormde kerk”.
Geen beeldenstorm
Waarschijnlijk werd in veel kerken weinig gemerkt van deze overgang. De pastoor werd predikant, maar de naam pastor bleef in gebruik. Deze onderwierp zich aan de nieuwe kerkregels en trouwde, maar voerde zijn taken ongeveer op dezelfde manier uit als eerder. Een beeldenstorm zoals die in zuidelijker streken voorkwam, waarbij alle tekens van het rooms katholieke verleden werden verwijderd of kapot gemaakt, is er in Westerwolde niet geweest. Wel hebben soldaten in sommige kerken vernielingen aangericht en werden de plafondschilderingen in de kerk van Sellingen overgeverfd.
Weinig verandering
Nee, de Westerwolders hielden er niet van om dingen aan te passen als die hun goed bevielen. In 1620, dus 25 jaar na het verbod op de rooms katholieke godsdienst, was er in de kerken weinig veranderd, want de drost van “Wedde en Westerwolde“ kreeg toen opnieuw opdracht om alle ‘altaren, sacramentshuizen en andere ‘paapse relikwieën’ uit de kerken te verwijderen. En in Onstwedde werden zelfs in 1679 nog meerdere voorwerpen uit de roomse tijd aangetroffen.
Johannes Emmen
De laatste prior van het voormalige klooster in Ter Apel was Johannes Emmen. In 1604 moest hij kiezen: zoek een Hervormde predikant voor Ter Apel, of doe zelf examen. Hij slaagde en werd de eerste Hervormde predikant in Ter Apel. Een jaar eerder was hij al getrouwd met Anna Vullen, de weduwe van een predikant. Ze bleven in het klooster wonen, samen met een aantal van de vroegere monniken. Het kloostergebouw werd toen gastenhuis. Johannes beheerde het gastenhuis en de omvangrijke landerijen van het klooster. De voormalige kloosterkerk was toen een Hervormde kerk geworden. De diensten werden echter, ondanks waarschuwingen van de overheid, nog lang volgens de katholieke leer vormgegeven. Johannes Emmen stierf in 1614 en werd begraven in het koorgedeelte van de kloosterkerk.
Tijdbalk
|
Jaar |
Gebeurtenis |
|
1517 |
Maarten Luther hangt 95 stellingen op de deur van de slotkapel van Wittenberg. |
|
1520 |
De leer van Calvijn krijgt invloed in het gebied rond Emden. |
|
1593 |
De Roomse leer en tekenen van het Roomse geloof worden verboden. |
|
1604 |
Johannes Emmen werd de eerste Hervormde predikant in Ter Apel |
|
1614 |
Johannes Emmen wordt begraven in het koorgedeelte van de kloosterkerk. |
|
1620 |
In Westerwolde zijn nog steeds ‘paapse relikwieën’ in de kerken. |
Zelf lezen:
Het oude doopvont uit Onstwedde
Tekstbronnen:
A Buursma: De Geschiedenis van Westerwolde – 4 De Kerken. 1995 Gebroeders Hesse Fonds
G. Sterenborg: Genealogie Sterenborg/Volders/Bruggers/ter Borg p. 152
L.J. Rogier: Geschiedenis van het katholicisme in Noord-Nederland in de 16e en de 17e eeuw
Klaas Meijer: Waarom is Onstwedde niet Luthers geworden?
Cora Westerink: Reformatie op zijn Westerwolds
